Европада ва дунёда шу тариқа шаклланган, уларда турли этник гуруҳлар бир ҳудудда тарихий аҳамиятга эга вақт давомида яшаб келадиган давлатлар унчалик кўп эмас. Бундай давлатлар шартнома асосида конфедерация ёки ҳақиқий федерация тамойили асосида қурилади. Бу уларнинг бирлиги ва барқарорлигини таъминлашнинг ягона йўлидир.
Россия уч юз йил давомида империя сифатида мавжуд бўлиб, яқинда у ўзига хос шаклга айланди. Метрополиясиз мустамлака империяси. Шунга кўра, бундай давлат ҳар доим марказдан қочма тенденцияларга маҳкумдир. Унинг мавжудлигининг маъноси - бирликни намоён этиш, доимий равишда ўзликни излаш ва миллий ғояни ривожлантиришдир.
Россиянинг бутун тарихи, аслида, мамлакат бирлиги учун курашдир.
Ҳеч нарса давлатнинг сунъий характерини бирлик учун доимий кураш каби тавсифлай олмайди. Бу иррационализмнинг тескари томони, холос.
Россиянинг бирлиги муаммоси абадий мавзудир. У кенг ҳудудга, "қутбланиш даражаси юқори бўлган халққа, қарама-қаршиликларнинг комбинациясига" ва, албатта, рус тафаккурида доимо кам баҳоланган Россиянинг кўп миллатлилигига асосланган.
Россия бўлинишлар концентрацияси. Руҳи синган халқ. Ўтган асрда бирлик муаммоси бир неча бор мамлакат тақдири учун ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлди ва аслида ҳар доим муваффақиятсиз бўлди. Мавҳум, парда ортида бўлсада, лекин барибир инқироз.
Россияни бирлик борасида синаб кўришнинг ягона оқилона уриниши муваққат ҳукумат томонидан бир юз беш йил олдин Таъсис мажлисини чақиришга уринишда ифодаланган ва муваффақиятсизликка учраган. Ягона ва бўлинмас ғоя фуқаролар урушига мағлуб бўлди.
Кейинчалик янги тарихий ҳамжамият – совет халқи ниқоби остида зона қуришга уриниш 1991 йилда "геосиёсий фалокат" билан якунланди. Яхшиямки, қайтариб бўлмайдиган тарзда.
1991 йилда бирлик парчаланиш ёқасида жуда осон ва деярли қонсиз бўлиниб кетди.
Аммо бу бирликни синовдан ўтказиш жараёни федерация шаклида қисқача давом этди. Бироқ, федерация ғояси - бу мувозанат ғояси.
Аммо "рус руҳи бутунликка интилади, у ҳамма нарсани тоифаларга бўлинишига дош бермайди, у мутлақликка интилади ва ҳамма нарсани мутлақликка бўйсундиришни хоҳлайди ва бу унда диний хусусиятдир". Кремлда жуда машҳур бўлган И.Ильиннинг Россияда яшовчи бошқа халқларга нисбатан "алоқадорлик" ҳақидаги ғояси бунга қўшилса, федерация ғояси бутунлай йўқ қилинади. Унинг ўрнида эса "бир давлат, битта президент, битта ғалаба" деган бошқа ғоя келади. Айтганча, бу нафақат Гитлердан, балки Россия диктатураси ғоясини бетартиблик ғоясига қарши қўйган И. Ильиндан ҳам ўрганилган.
Бироқ, Россия диктатураси ниқоби остида бугунги Россияда корпоративчи диктатура ўрнатилди. Чекистлар, махсус олигархлар ва махсус жиноятчилар корпорациясининг диктатураси.
Қолгани эса ҳамма нарса одатдагидек. Тўлиқ бўйсуниш, тўлиқ якдиллик ва тўлиқ ҳуқуқсизлик.
Кўп миллатли мамлакатнинг бирлигини мустаҳкамлаш нуқтаи назаридан халқларнинг уруш мақсадларида бўлиниши ажойиб кўринади.
Россия ОАВ таъкидлашича, эрефия халқларининг учта нави шаклланган:
3-синф - бурятлар, туваликлар, ёқутлар: Украинада содир этилган барча ваҳшийликлар ва уруш жиноятларида айбланган Путиннинг "махсус операцияси" даги қора ишчи кучи.
2-синф – мамлакатнинг узоқ ичкарисидан келган руслар: Путин армиясининг «тўп еми».
1-синф - чеченлар, бошқирдлар, татарлар: улар миллий тузилмалар таркибида урушда қатнашади, ҳарбий ҳаракатларда деярли иштирок этмайди ва Россиянинг қулашини кутмоқда.
Энди шахс идентификацияси ҳақида.
Сунъий давлат ҳар доим ўзига хослик инқирози билан бирга келади. Ахир, ўзига хослик бирликнинг тескари томонидир. Бу муаммо Чор Россиясида ҳам бўлган, лекин уни фуқаролик ва дин орқали ҳал қилиш механизми бор эди. Ва фуқраоларни тоифаларга бўлиш орқали.
Замонавий Россияда тарғиботи ҳаракатлари биринчи навбатда ушбу масалани ижодий ҳал қилишга қаратилган. Россия фуқаролиги ҳақиқатининг ўзи расмий равишда шахсни акс эттириши ёки умуман акс еттирмаслигини ҳамма тушунади. Бундан ташқари, Россия тарғиботи Россиядаги ўзига хослик муаммоси унга унчалик тўғри келмаслигини англаб, биринчидан, унинг манбаларини ўтмишдаги, иккинчидан, рамзлардан излайди.
Идентификациянинг нормал манбаи ижтимоий ва ҳуқуқий давлатдир. Табиийки демократик. Ўшанда фуқароларни 80 йил олдинги баҳсли ғалаба ёки 60 йил олдинги Гагарин эмас, балки бугунги кун бирлаштиради.
Бу борада Л. Гозманнинг ўзиша хослик ҳақидаги фикри жуда қизиқ. Аммо у нимадан гувоҳлик беради? Фақат бир нарсадан. Бугунги кунда ўзига хослик масаласида жуда оз сонли романтиклар ва фанатиклар ва ҳукмрон ёвуз одамлар ўртасида баъзан истерияга айланиб кетадиган шиддатли тортишув мавжуд. Мустақил социология ва оммавий ахборот воситалари мавжуд бўлмаганда, 145 миллион россиялик ҳақиқий, мафкуравий бўлмаган ўзига хослик манбаларига эга эмаслиги аниқ.
Миллий ғояга келсак, у умуман мавжуд эмас. Миллий ғояни мафкура билан алмаштиришга уриниш бор. Аммо бу узоқ муддатда мантиқий эмас.
Миллий ғоя оддий ва тушунарли баён бўлиб, конструктив тарзда бирлаша олади. Буюк Америка орзуси - муваффақиятнинг тушунарли ғояси. Ҳокимиятнинг ҳозир миллий ғоя ниқоби остида тарғиб қилмоқчи бўлаётган ишлари эса яхши эмас.
Биринчидан, бу русча ғоя.
Иккинчидан, фалсафий кеманинг йўловчилари уни талқин қилган ҳолатда у тушунарсиз ёки ҳалокатлидир.
Масалан, бу каби:
"Биз Ғарб учун талаба ёки устоз эмасмиз. Биз Худонинг шогирдларимиз ва ўзимизга ўзимиз устозмиз. Бизнинг олдимизда вазифа турибди: рус қалбидан, рус тафаккури билан, рус еркинлигида, рус холислигини очиб берадиган ўзига хос рус маънавий маданиятини яратиш. Рус ғоясининг маъноси мана шундадир".
Ёки қуйидагича (бу ерда Паниковскийга кўрсатма берган О.Бендерни муқаррар еслайсиз: тушунарсиз нарса кўпроқ бўлсин!):
"Рус ғояси - бу қалбдан ғоядир. Тафаккур қилувчи қалб ғояси. Эркин ва холис фикр юритадиган ва ўз қарашларини ҳаракат иродасига, фикрлаш ва нутқ учун ўтказадиган юрак. Рус эътиқоди ва рус маданиятининг асосий манбаи мана шудир. Бу - Россиянинг асосий кучидир". Путин режимини қўллаб-қувватлаган, ва Россия стандартлари бўйича мисли кўрилмаган турмуш даражасидан эркинликдан воз кечган руслар қандай ғояга амал қилган?
Шундай қилиб, Россиянинг бирлиги баҳс-мунозарали дейишдан ҳам кўпроқ, ўзига хослик - тарғибот ҳикоясидир, мамлакатни бирлаштирадиган конструктив ғоя эса йўқ.
Хўш, нима бор унда?
Давлат ўрнига – структураланган коррупция тизими. Фақат нафрат билан бирлашган, инсонийликдан маҳрум, "варварлашган" одамлар оммаси.
Нафрат ҳар доим бирлаштиради. Жавобгарлик кўпроқ ажратади. Бу Украинага қарши жиноятлар учун жавобгарлик ҳақидаги суҳбат эндигина бошланган пайтда ҳам сезилади. Шунга кўра, амалга оширилган ишлар учун жавобгарлик юки ҳам яқинлашиб келмоқда.
Жиноятчиларнинг жавобгарлигига келсак, бу борада ҳамма нарса аниқ. Барча айбдорлар - Путиндан тортиб оддий аскаргача - жавобгарликка тортилиши керак.
Варварлар учун мағлубиятнинг ўзи фалокат бўлар эди. Аммо бу билан ҳаммаси якун топмайди. Ҳамкасблар Украина ва унинг фуқароларига етказилган вайронагарчилик ва бошқа зарарни қоплаш учун аллақачон бир нечта ҳисоб-китобларни амалга оширдилар. Зарар, шунингдек, европаликларга энергия ресурслари учун нарх белгиларида ифодаланган "гибрид уруш" натижалари учун қопланиши керак ва мен "Газпром"ни жавобгарликка тортиш механизмини бир неча бор намойиш этганман.
Бунинг учун Путин, "Озеро" уюшган жиноий гуруҳи, ўғрилар ва бизнес ватанпарварларнинг ресурслари жалб этилиши барчага аён. Лекин нима бўлганда ҳам, Россия урушдан кейинги Германия эмас ва иқтисодий ўсиш ҳеч қандай сценарий бўйича ҳам унга таҳдид солмайди. У автомобиль ва ускуналар ишлаб чиқаришдан тушган даромад билан тўлай олмайди. Фақат ресурслар. Бу ресурслар қаерда жойлашган? Айнан мана шундай масъулият, нафратдан фарқли ўлароқ, парчаланиш «триггер»ига айланиши мумкин. Бу ҳолда мўжизага таянмаслик керак. Бу масъулият биринчи босқичда ҳеч қандай демократик давлатларнинг пайдо бўлишига олиб келмайди.
Рационализация нимада?
Аввало, Россиянинг қулаши мутлақ ёвузлик - Россия ҳукумати ва нисбий ёвузлик ҳудудини - рус матрицаси имкониятларини камайтириш масаласини ҳал қилади.
Россиянинг қулаши ҳудуднинг беқарорлашуви хавфи билан боғлиқ. Россиянинг сақланиб қолиши эса бутун дунё учун хавф-хатарларга тўла.